周末“老台北”一角“穿越”迪化老街的时空－台湾－时政频道－中工网

Б?екбритания

Байрак Илтамга
Шигарь	Dieu et mon droit
Башкала	Лондон
Халык саны	67 326 569 (2021, база данных Всемирного банка)
Нигезл?нг?н	12 апрель 1927
С?гать кушагы	UTC±00:00
Р?сми тел	инглиз теле
География
М?йдан	242,495 км2
Координатлар	54.6°N 2°W
Cod SYG	K02000001
GB-UKM
С?яс?т
Канун чыгару органы	Б?екбританияне? парламенты
Д??л?т башлыгы исеме	Б?екбритания патшасы
Д??л?т башлыгы	III Карл
Башлык исеме	Б?екбритания премьер-министры
Х?к?м?т башлыгы	Кир Стармер
Динн?р	Христианлык
Икътисад
ТЭП	3 070 668 миллион US$ (2022)
Акча бер?млеге	стерлинг фунты
Эшсезлек д?р???се	6% (2014)
Туу к?рс?ткече	1.83 (2014)
КП?И	0.929 (2021)
Яш?? озынлыгы	80.9561 ел (2015, 2016)
Джини коэффициенты	32.8 (2012)
Башка м?гъл?мат
Ярд?м телефоннары
Автомобил х?р?к?те ягы	сул
Челт?р к?ч?неше	230 вольт
Телефон коды	+44
ISO 3166-1 коды	GB
ХОК коды	GBR

百度 18款汉兰达其实在海外早已是上市一年之久，而这次终于敲定了国产进程也是令人大声欢喜，因为国内现在7座车型在今年已经改为了2年一检实在是不方便，所以现在依旧享有6年一检的6座车型反倒成了现在消费者比较青睐的SUV车型，而汉兰达嗅到了这次的消费热点，六座汉兰达顺势推出。

Б?екбрита?ния (ингл. Great Britain), тулы исеме Б?екбрита?ния ??м Т?нья?к Ирла?ндия Берл?шк??н Патшалыгы? (ингл. United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland), еш кына Берл?шк?н Патшалык дип кыскартыла (ингл. United Kingdom) — К?нбатыш Европада урнашкан утрау-д??л?т. Б?екбритания ??м Ирландия утрауларында урнаша. Башкаласы — Лондон ш???ре.

1800 елда Б?екбритания Корольлеге ??м Ирландия Корольлеге берл?шк?нн?р, Б?екбритания ??м Ирландия Берл?шк?н Корольлеген барлыкка китерг?нн?р, ул аннан 1922 елда Ирландия ирекле д??л?те бел?н Б?екбританияне? Берл?шк?н Корольлеге ??м Т?ньяк Ирландия дип атала башлаган.

Б?екбритания — Европаны? и? алдынгы д??л?тл?рене? берсе. Берл?шк?н Милл?тл?р Оешмасыны? Иминлек Шурасында даими ?гъза. Атом-т?ш коралына ия. XIX гасырда — XX гасыр башында д?ньяны? и? зур д??л?те булып саналган Британ империясе варисы. НАТОга кер?.

Б?екбританияне? д??л?т т?зелеше — парламент системалы конституцион монархия. Унитар д??л?т. Б?екбритания д?рт ?лешт?н тора: Англия, Т?ньяк Ирландия, Шотландия ??м Велс. Шулай ук Б?екбританияне? 14 ди?гез арты территориясе бар. Империя заманыннан калган д??л?тне? башка к?п кен? илл?рг? т?эсире тел, м?д?ният, идар? ит? системасында ?аман саклана.

Географик м?гъл?мат

Т?п м?кал?: Б?екбритания географиясе

Британ утраулары космостан

Б?екбритания Британ утрауларында ??м Ирландия утравыны? т?ньяк ?лешенд? урнашкан. Шулай ук Б?екбритания территориял?рен? кече утраулар ??м архипелаглар, Норманд утраулары кер?. Б?екбритания Атлантик океан тарафыннан юыла.

Б?екбритания кыйтгадан тар гына бугаз бел?н аерыла. Илд?ге табигый шартлар К?нбатыш Европадан аерылмый диярлек, ч?нки Б?екбритания кыйтгадан чагыштырмача к?пт?н т?гел аерылган. Илне? рельефы берт?рле т?гел. Т?ньяк-к?нбатышы таулы. Таулары борынгы, нык ?имерелг?н. Алар чагыштырмача файдаланырлык, ?мма яш?? ?чен тигезлекле к?ньяк-к?нчыгыш ?леше у?айлырак.

Б?екбритания м?йданы — 244 820 км2, коры ?ир м?йданы 240 590 км2, ? эчке сулар 3 230 км2 т?шкил ит?. 1993 ел м?гъл?матларына к?р? коры ?ирне? 10 %-ы урманнар бел?н капланган, 25 %-ы авыл ху?алыгы ?чен кулланылган. Ярларны? озынлыгы 17 820 км т?шкил ит?. Утрауны? к?ньяк яры Европа бел?н 50 км озынлыгы булган Евротоннель буенча тоташкан. Т?ньяк Ирландияне? Ирландия д??л?те бел?н 360 км озынлыгы булган чикл?ре бар.

Бен-Невис тавы

Лондонда урнашкан Гринвич обсерваториясе баш меридиан (нуль меридиан) булып билгел?н?.

Илне? и? биек ноктасы — Бен-Невис тавы (ингл. Ben Nevis; 1343 м). Б?екбритания кайчандыр ки? яфраклы урманнар бел?н капланган булган. Х?зер алар юк д?р???сенд?, кайбер урыннарда гына б?к ??м им?нлекл?р сакланып калган. Эре хайваннардан аю, кабан ду?гызы, болан кебек хайваннар к?пт?н кырып бетерелг?н.

Климат

Океанга якын булганлыктан, ??й салкынча (+12—16 °С), ? кыш йомшак, гыйнварны? уртача температурасы +4—5 °С. Кар ява, л?кин тиз эреп бет?, бары т?ньякта, тауларда гына 1—1,5 ай ята. Ди?гез климаты ?л?нн?рне? ?с?е ?чен бик у?айлы, к?ньяк-к?нчыгышында алар ел буена ?сеп утыра. Б?екбританияне еш кына ?яшел болыннар иле? дип й?рт?л?р.

Англияд? ?ава ?зг?р?ч?н, бигр?к т? к?з к?нн?ренд?, болытлы ??м я?гырлы. Океаннан еш кына дымлы ?ил ис?. Кышын да, ??ен д? куе томан т?ш?. Кайвакыт томан бернич? к?н буена таралмый тора.

К?з?т? вакыты эченд? терк?лг?н экстремаль температуралар:

• максималь — 38,5 °C (Кент графлыгы, 2003 елны? 10 августы);
• минималь — ?27,2 °C (Грампиан таулары, 1895 елны? 11 феврале ??м Шотландия т?ньягы 1995 елны? 30 декабре.

Файдалы казылмалар

Элек Британия ?ирл?ре тулысы бел?н диярлек урман бел?н капланган булган. Б?генге к?нд? аларны? к?пчелеге юкка чыгарылган.

Б?екбритания файдалы казылмаларга — ташк?мерг?, тимер рудасы, кургаш ??м цинкка шактый бай. Утрауларны юа торган Т?ньяк ди?гезд? нефть ??м табигый газны? бик зур чыганаклары бар.

Тарих

Т?п м?кал?: Б?екбритания тарихы

Стоунхендж якынча безне? эрага кад?р 2500 елда т?зел?

Х?зерге Британия ?ирл?ренд? беренче кешел?р якынча 30 000 ел элек п?йда булганнар, дип санала .

Тарихка кад?рге чорда биред? кельт м?д?нияте ?стенлек итк?н. Безне? эраны? 43 елында Британияне Рим империясе яулый башлый. Император Клавдий утрауны алырга ?мер бирг?ч, римлылар аны 40 ел д?вамында яулаганнар. Хакимлек 400 ел чамасы д?вам итк?н. Шуннан со? утрауда герман, англосаксон кабил?л?ре ????м итеп урнаша. ?ирле халык булган бриттлар кил?ч?кт? Велс булачак ?ирг? кит?рг? м??б?р булалар. X гасырда англосаксоннар яулап алган ?ирл?рд? Англия Патшалыгын игълан ит?. Якынча шул ук вакытта Британияне? т?ньяк-к?нбатыш ?лешенд? гэллар пиктлар бел?н берг? Шотланд Патшалыгын оештыра.

Нормандлар ????ме

Б?екбритания байрагыны? барлыкка кил?е (Англия, Шотландия ??м Ирландия байраклары)

1066 елда Британия тарихында х?литкеч вакыйга була — нормандлар Англияг? ????м ит?, ??м, аны яулагач, Велс ??м Шотландияне? к?пчелек ?лешен д? яулый. Алар бу ?ирл?рг? т?ньяк француз модельд?ге феодализмны ??м норманд-француз м?д?ниятен алып кил?. Норманд зыялылары барлык ?ирле халыкларга йогынты ясый, л?кин, н?ти??д?, алар бел?н ассимиляциял?н?.

Со?рак Англия патшалары Велсне яулап алуны т?мамлый алалар, л?кин у?ышсыз гына Шотландияне кушырга омтылалар. Шуннан со? Шотландия. Англия бел?н даими низагларга карамастан, ?з б?йсезлеген яклау юлында тора. ?з чиратында инглиз патшалары, Франция ?ирл?рене? ?лешен? ??м француз т?хетен? д?гъва кылып, шулай ук Франция бел?н даими низагларга кер?. Шул низагларны? и? зуры тарихка Й?зьеллык сугыш булып кереп кала.

Урта гасырлар

Б?екбританияне оештырган Уния турында килеш?

Урта гасырларда Британияд? Реформация бел?н б?йле дини ызгышлар булып уза, аларны? н?ти??сенд? ??рбер илд? протестант д??л?т дине кертел?. Шул вакытта Велс тулысынча Англияг? буйсына, ? Ирландия Англия та?ы бел?н ш?хси унияг? кер?. Х?зерге Т?ньяк Ирландия ?ирл?ренд?ге католик гэль зыялыларыны? конфискациял?н? ??м Англия бел?н Шотландия протестантларына таратыла. 1603 елда Англия, Шотландия ??м Ирландия бер ш?хси унияг? берл?штерел?, патша Яков I ?з резиденциясен Эдинбургтан Лондонга к?чер?. Шу?а карамастан, ??р илд? б?йсез с?яси институтлар саклана бир?.

XVII гасыр урталарында бар ?ч патшалык та к?п кен? х?рби низагка керерг? м??б?р була, аларны? н?ти??сенд? вакытлыча монархия юкка чыгарыла ??м кыска вакытка унитар Англия ??м??рияте игълан ител?. Монархия кире торгызылса да, ул беркайчан да абсолют монархия формасына кайтмаячак. Б?екбритания Конституциясе конституцион монархия ??м парламент системасы асылын формалаштыра.

Шул ук чорда ди?гез флотына ??м географик ачышларга к?з?телг?н кызыксыну ди?гез артында булган я?а ?ирл?рне басып алуга ??м ?зл?штер?г? китер?. Аларны? зур ?леше Т?ньяк Америкада урнашачак.

Б?екбритания Патшалыгы

Трафальгар сугышы р?семе

Георг V беренче б?тенд?нья сугышы вакытында

Британ солдатлары (икенче б?тенд?нья сугышы)

Б?екбритания Европа Берлеген оештыруында катнашкан

Британ империясе ?леше булган ?ирл?р

• 1 февраль 1793 ел — Франция Англия ??м Нидерландларга сугыш игълан ит?.

Францияне? инкыйлаб ??м Наполеон сугышларында ?и?елг?нн?н со? (1792—1815) XIX гасырда Б?екбритания д?ньяны? т?п ди?гез ??м икътисади к?че булып кала. Ди?гезд? чын к?нд?шл?ре булмаган х?лд? Британия ?зен? ?д?нья полициясе? вазифасын й?кли (?Pax Britannica?).

• 1812 елны? 18 июненд? — АКШ ??м Б?екбритания арасында сугыш башлана.

Бу чор тарихта Британияне? тиз икътисади, индустриаль ??м колониаль ?сеш чоры дип терк?л?. Британ Империясе ?индстан, зур Африка ?ирл?рен ??м бар д?нья буйлап к?пл?п ?ирл?рне яулап ала. Колониял?р ?стенн?н формаль идар?д?н тыш Британия шулай ук к?п илл?р бел?н икътисади яктан идар? ит? алган (Кытай, Аргентина, Сиам ?.б.).

Гасыр д?вамында илд? тизл?телг?н халык ?сеше к?з?тел?. Урбанизация зур темплар ала. Бары тик гасыр ахырына таба гына башка илл?р Британияне? к?нд?шл?рен? ?йл?н? башлый.

• 1913 елны? 5 ноябренд? — Б?екбритания бел?н Франция Госман империясен? сугыш игълан ит?.

Беренче б?тенд?нья сугышы вакытында Б?екбритания Франция, Россия империясе ??м АКШ бел?н берг? Алманияг? каршы к?р?ш?. Сугышны ?и?? бел?н т?мамлагач, Британияг? элекке алман ??м госманлы колониял?ре бирел?. Британ империясе зурлыгы бел?н тарихи рекордка аяк баса, бу чорда аны? ?ирл?ренд? д?нья халкыны? чиреге яши. Шул ук вакытта ирланд милли х?р?к?тене? эшч?нлеге н?ти??сенд? Ирландия д??л?те аерылып чыга.

Икенче б?тенд?нья сугышында да Б?екбритания Алманияг? каршы к?р?ш?, Ауропа союздашларыны? ?и?ел?енн?н со? да к?р?шен д?вам ит?. ?и??д?н со? АКШ ??м ССРБ бел?н д?ньяк?л?м м?нф?гатьл?рне б?лешк?н ?ч б?ек м?мл?к?тне? берсе. Сугыштан со? Британия х?ле шактый м?шкел була, лейбористлар хакимияте вакытында илд? деколонизация к?ренеше п?йда була. 1947 елда ?индстан б?йсезлеге игълан ител?. ??м алдагы бернич? дист? елда Британия колониял?рене? к?пчелеге, б?йсезлек игълан итеп, Милл?тл?р Дуслыгы илл?ре булып кала. Британия империясе тарих битл?ренд? кала.

Шулай да Б?екбритания ?сешен д?вам ит?. Инглиз телене? д?ньяк?л?м таралуы британ м?д?ниятене? т?эсирен т?эмин ит?. Британия БМОны? Иминлек шурасыны? биш даими в?килене? берсе була, атом-т?ш коралына ия булган ?ченче д??л?т була. 1992 елда Б?екбритания Европа Берлеген оештыруда катнаша, аны? беренче 12 ?гъза исемлеген? кер?.

2020 елны? 31 гыйнварында Гринвич буенча 23:00 с?гатьт? (Казан вакыты бел?н 1 февральд? т?нге 2:00 с?гатьт?) Б?екбритания Европа берлегенн?н чыкты.

Административ-территориаль б?ленеш

Б?екбритания административ бер?млекл?ре

Т?п м?кал?: Б?екбритания административ-территориаль б?ленеше

Берл?шк?н Патшалыкны? ??р ?лк?сенд? (?ил?енд?) ?зене? административ ??м географик б?ленеш системасы ??м гад?тл?ре бар. К?пчелек очракта алар ?ле Б?екбритания д??л?тене? барлыкка кил?ен? кад?р яш?г?н. Шу?а к?р? барлык д??л?т ?чен берд?м административ б?л? системасы юк. XIX гасырдан башлап ?лк?л?рне? (графлыкларны?) чикл?рен ??м вазифаларын ?зг?рт? омтылышы булса да, алар универсаль булмаган. Х?зерге вакытта бу вазифалар Шотландия, Велс ??м Т?ньяк Ирландияг? бирелг?н, дим?к, кил?ч?кт? д? алар берд?м системага кер? алмас.

Англия беренчел д?р???д? тугыз регионга б?лен? (алар х?к?м?т т?б?кл?ре дип атала). Бер т?б?кне? (Зур Лондон) 2000 елдан башлап ?зене? сайлана торган ассамблеясе ??м мэры бар (?леге м?сь?л? 1998 елгы референдумда х?л ителг?н). Башка т?б?кл?рне? д? ?з региональ ассамблеял?ре планлаштырылса да, 2004 елгы референдум бу фикерне туктатты. Т?б?кл?р, ?з чиратында, графлыкларга б?лен?.

Шотландия ис? 32 ?лк?г? аерыла. Глазго, Эдинбург, ?бердин ??м Данди ш???рл?ре аерым ?лк? булып санала. ?ирле ?зидар? сайлана торган депутатлардан тора.

Велс 22 унитар бер?млект?н тора. Кардифф, Суонси ??м Ньюпорт та аерым бер?млекл?р булып санала. Сайлаулар 4 елга бер тапкыр уза.

Т?ньяк Ирландия 1973 елдан бирле 26 районга б?лен?.

Б?йле территориял?р

Кызыл т?с бел?н Б?екбританияне? 14 ди?гез арты ?ире билгел?нг?н

Берл?шк?н Патшалык Б?екбританияг? керм?г?н ун?иде территория ?стенн?н суверенлыкка ия. Аларны? арасында 14 британ ди?гез арты ?ире ??м ?ч Та? ?ире.

14 ди?гез арты ?ирен? т?б?нд?гел?р кер?: Ангилья (башкаласы Валли), Бермуда (башкаласы Гамильтон), Британ антарктик территориясе (башкаласы Ротера), ?инд океанында британская территориясе (башкаласы Диего-Гарсия), Британ Виргин утраулары (башкаласы Род-Таун), Гибралтар (башкаласы Гибралтар), Кайман утраулары (башкаласы Джорджтаун), Монтсеррат утравы (башкаласы Плимут), Изге Елена утравы (башкаласы Джеймстаун), Питкэрн утравы (башкаласы Адамстаун), Тёркс ??м Кайкос утраулары (башкаласы Коберн-Таун), Фолкленд утраулары (башкаласы Порт-Стэнли), К?ньяк Георгия ??м К?ньяк Сандвичев утраулары (башкаласы Грютвикен) ??м Кипрдагы Суверен Х?рби база (башкаласы Епископи). Барлык ди?гез арты ?ирл?ре 1 727 527 км2 били, аларны? халык саны 260 000 кеше т?шкил ит?. Бу ?ирл?р — Британ империясе калдыклары.

Ди?гез арты ?ирл?ренн?н аермалы буларак Та? ?ирл?ре Британ Та?ына карый. Бу исемлекк? Баллей (Норманд утраулары), Джерси ??м Гернси (Ла-Манш) ??м Мэн утравы (Ирланд ди?гезе) кер?. Аларны? гомум м?йданы — 766 км2, халык саны — 235 000 кеше. Бу ?ирл?р б?йсез р?вешт? Британия тарафыннан идар? ител?, л?кин алар Б?екбританияг? яки Европа берлеген? карамый.

С?яс?т

Т?п м?кал?: Б?екбритания д??л?т т?зелеше

Букингем сарае — Б?екбритания монархыны? р?сми резиденциясе (Лондон)

Б?екбритания — конституцион монархияле унитар д??л?т. Д??л?т башлыгы — патшабик? Елизавета II (ул шулай ук Милл?тл?р Дуслыгыны? башка 15 ил ?ит?кчесе). Чынбарлыкта патша символик ???миятк? ген? ия, аны? реаль с?яси к?че юк. Монархны? ?ки??ш бирерг?, хупларга ??м кис?терг? хакы бар?.

Б?екбританияне? берд?м документ буларак конституциясе юк (д?ньяда аннан тыш андый илл?р ?ч?? — Я?а Зеландия, Исраил, Сан-Марино). Б?екбритания Конституциясе нигезд? т?рле язма чыганаклардан, шул ис?пт?н статутлар, м?хк?м? прецедентлары ??м халыкара килеш?л?рд?н тора. Шу?а к?р? илд? ?канун? бел?н ?конституцион канун? арасында аерма юк. Башка илл?рд? ?конституцион реформа? дип аталган процесс биред? гади канун ?зг?реше булып тора. Шул ук вакытта парламентны? кил?се чыгарылышы гам?лд?н чыгара алмаган канунны кабул ит? м?мкин т?гел.

Монарх

1952―2022 елларда Британия патшабик?се Елизавета II

2022 елдан Б?екбритания короле Карл III

Британ патшасы (короле) яки Суверен — Б?екбритания ??м Британ ди?гез арты ?ирл?рене? башлыгы. Аны? р?сми резиденциясе Лондонны? Букингем сараенда урнаша.

Х?зерге британ монархлар сызыгы тамырлары англосакслар чорына ук барып тоташа. Урта гасырларда к?пчелек британ монархлары абсолют, чиксез патлашар буларак идар? итк?нн?р. Георглар чоры вакытында (XVIII гасыр) патша хакимият чикл?н? башлый. Л?кин х?зерге вакытта да монарх в?кал?тл?ре (патша прерогативалары) шактый ки?. Аларны? к?пчелеге гам?лд? министрлар тарафыннан башкарыла. Кайбер в?кал?тл?р монарх тарафыннан номиналь р?вешт? ген? башкарыла. ?йтик, патшаны? парламентны тарату хакы бар. Шул ук вакытта патша ?зен? я?а в?кал?тл?рне бир? алмый (ягъни, хакимиятен арттыра алмый).

Б?екбритания Конституциясен? к?р? д??л?тне? с?яси хакимияте Парламент, премьер-министр ??м Кабинет тарафыннан башкарыла.

Елизавета II ?зене? идар?сен 1952 елны? 6 февраленд? башлаган. Аны? беренче варисы булып принц Чарльз торган. Ул, патшабик?не? ире Принц Филипп кебек ?к церемониаль вазифаларны башкарган.

2022 елдан Б?екбритания патшасы — Карл III.

Британ монархы шулай ук Милл?тл?р Дуслыгы оешмасыны? башлыгы булып тора. Шулай ук ул суверен ??м б?йсез булган Милл?тл?р Дуслыгына керг?н д??л?тл?рне? д? номиналь ?ит?кчесе итеп таныла.

Х?к?м?т ??м Парламент

Б?екбританияд? вестминстер системасына нигезл?нг?н (аны шулай ук б?тен д?нья буйлап кулланалар, ул Британ империясе казанышы дип санала) парламентар х?к?м?т гам?лд?. Б?екбритания Парламенты ике палатадан тора: Югары б?лм? (Лордлар палатасы) ??м сайлана торган аскы б?лм? (??мгыять палатасы). ??р кабул ителг?н документка, канун дип саналыр ?чен, патша санкциясе кир?к. Парламент — Берл?шк?н Патшалыкны? т?п югары канун чыгару органы, ч?нки Шотландия Парламенты, Т?ньяк Ирландия ассамблеясе ??м Велс ассамблеясе суверен (б?йсез) институтлар итеп саналмый ??м ?стенлек ала алмый.

Вестминстер сарае — Б?екбритания парламенты утырышлары уза торган урын

Премьер-министр, Б?екбритания х?к?м?те ?ит?кчесе — ??мгыять палатасында к?пчелекне? хуплавын яулаган Парламент ?гъзасы. Гад?тт? бу вазифага палатадагы и? к?чле (и? к?п тавыш ?ыйган) партия ?ит?кчесе сайлана. Формаль яктан премьер-министр ??м аны? кабинеты монарх тарафыннан билгел?н?, л?кин гам?лд? премьер-министр ?з кабинетын ?зе ?ыя. Гад?т буенча, патша премьер-министрны? карарына каршы килми.

Б?екбритания министрлар кабинеты гад?тт? парламентны? ике палатадан да премьер-министр партиясе ?гъзаларыннан сайлана, л?кин ??мгыять палатасына ?стенлек бирел?, ч?нки премьер-министр н?къ аны? алдында ?авап тота. Кануннарны башкару хакимияте Б?екбританияне? Яшерен шурасына ант китерг?н премьер-министр ??м аны? кабинеты тарафыннан башкарыла. 2016 елны? 13 июленн?н премьер-министр вазифаларына Консерватив фирка башлыгы Тереза Мэй кереште. 2019 елны? 24 июленн?н премьер-министр вазифаcына Консерватив фирка башлыгы Борис ?онсон кереш?. 2022 елны? 6 сентябренн?н премьер-министр вазифаcына Консерватив фиркане? я?а сайланган башлыгы Лиз Трасс кереш? .2022 елны? 25 октябренн?н премьер-министр вазифаcына Консерватив фиркане? я?а сайланган башлыгы Риши Сунак кереш? .

??мгыять палатасына сайлау ?чен д??л?т 650 сайлау округына б?ленг?н, ??р аерым парламент ?гъзасы округтан гад?ти к?пчелек принцибы буенча сайлана. Премьер-министр монархка ки??ш итк?н очракта гомуми сайлаулар да билгел?нерг? м?мкин.

Б?екбританияне? т?п ?ч фиркасе булып Консерватив фирка, Лейбористлар фиркасе ??м Либераль фирка санала. Со?гы, 2010 елда узган гомум сайлауларда бу ?ч фирка 650 м?мкин булган урыннан 622 урынны яулады.

Милли администрациял?р

Шотландия парламенты утырышлар ?тк?р? торган бина, Эдинбург

Шотландия, Велс ??м Т?ньяк Ирландияне? ?зл?рене? Беренче Министр тарафыннан ?ит?кл?нг?н канун ?т?? органнары ??м берпалаталы канун чыгару хакимияте бар. Англияд?, Б?екбританияне? и? зур регионында, андый органнар юк, ?лк? турыдан-туры Британ х?к?м?те ??м парламенты тарафыннан идар? ител?. Бу в?згыять ?К?нбатыш Лотиан проблемасы?н тудырган.

Шотланд х?к?м?те ??м парламенты Британ парламенты в?кал?тл?рен? керм?г?н сораулар буенча (шул ис?пт?н, м?гариф, с?лам?тлек саклау, Шотландия кануннары, ?ирле ?зидар?) ки? хакимиятк? ия. 2007 елгы сайлауда ?и?? яулаганнан со? Шотландия б?йсезлеген тал?п итк?н Шотланд милли фиркасе Алекс Салмонд ?ит?кчелегенд?ге шотланд х?к?м?тен т?зег?н. 2011 ел сайлавында милли фирка ян? ?и?еп, паламентта к?пчелекне яулый. 2014 елда Шотландия б?йсезлек референдумын ?тк?рерг? планлаштыра.

Велс х?к?м?те ??м Милли ассамблеясене? в?кал?тл?ре Шотландияг? караганда кечер?к. 2011 елны? маеннан башлап Ассамблеяг? канун чыгаруда ?ст?м? р?хс?тл?р тал?п ителми. Х?зерге х?к?м?т 2011 ел сайлавыннан со? т?зел? ??м Карвин Джонс ?ит?кчелегенд?ге лейбористик администрацияг? ия.

Т?ньяк Ирландия министрлар кабинеты ??м Ассамблеясене? хакимият д?р???се Шотландияг? якын. Министрлар кабинетында ике хакимлек урнаша: Беренче министр Питер Робинсон (Демократик юнионистик фиркасе) ??м Беренче министр урынбасары Мартин Макгиннесс (Шинн Фейн фиркасе).

Халыкара элемт?л?р

Б?екбритания премьер-министры Дэвид Кэмерон ??м АКШ президенты Барак Обама, G-20 саммиты, Торонто, 2010

Б?екбритания — Берл?шк?н Милл?тл?р Оешмасыны? Иминлек Шурасыны? даими ?гъзасы, Милл?тл?р Дуслыгы, G8, G20, НАТО, Халыкара икътисадый хезм?тт?шлек ??м ?сеш оешмасы, Б?тенд?нья с??д? оешмасы, ОБСЕ (АХХО), Европа Шурасы оешмалары ?гъзасы. ?зене? с?яси, тарихи, м?д?ни, икътисади, х?рби к?че бел?н Берл?шк?н Патшалык д?ньяны? ?йд?п баручы илл?рд?н санала, м??им халыкара процессларда актив катнаша. Б?екбританияне? атом-т?ш коралы бар.

Б?екбританияне? АКШ бел?н ?махсус м?н?с?б?тл?р? урнашкан, моны? турында бу илл?р ?ит?кчел?ре ?зл?ре с?йли. Шулай ук Б?екбританияне? Франция бел?н д? якын элемт?л?р, аны ?й?р?к килеш?е? диа атыйлар. ?леге ике ил бел?н Б?екбританияне? атом-т?ш кораллану програмнары да актив эшли.

Башка якын дусларга килг?нд?, Б?екбританияне? Европа Берлеге ??м НАТО илл?ре бел?н тыгыз элемт?л?ре урнашкан. Шулай ук Япония бел?н хезм?тт?шлек зур. Британияне? д?нья барышында катнашуы ??м т?эсире шулай ук с??д? элемт?л?ре, тышкы инвестициял?р, ?сеш максатыннан ясалган ??м х?рби ярд?м аркасында к?чле.

Илг? кер?не чикл??

2012 елны? 1 маенда Б?екбритания Тышкы эшл?р департаменты кеше хокуклары ?лк?сенд? ?инаять кылган кешел?рг? илг? кер? тыелганын белдерде.

Б?екбританияг? кер?не тыю кеше хокукларын бозуы турында б?йсез, абруйлы ??м ышаныч тудырган м?гъл?матлар булган затларга гомуми т?ртипт? кагылачак.

Х?рби к?чл?р

?Янартау? х?рби очкычы

Б?екбритания армиясе д?ньяда технологик яктан и? алдынгы ??м ?зерл?рд?н санала. 2008 елда аны? бар д?нья буйлап 20г? якын х?рби базасы булган. Х?рби чыгымнар илне? ТЭПны? 2,5 %-ын ала. Гаск?р саны буенча Б?екбритания д?ньяда 27 нче урында тора.

Б?екбритания х?рби к?чл?ре Британ армиясе, Патшаны? х?рби-?ава к?чл?ре ??м Патшаны? х?рби-ди?гез флотыннан тора. Армияне? ?ч ?леше д? илне? Саклану министрлыгы тарафыннан идар? ител? ??м махсус Саклану шурасы контроле астында тора. Х?рби к?чл?рне? т?п идар?чесе — Британ монархы.

Британия х?рби к?чл?рене? т?п максаты булып Берл?шк?н Патшалыкны ??м аны? ди?гез арты ?ирл?рен, Б?екбритания иминлеге м?нф?гатьл?рен яклау ??м халыкара тынычлык урнаштыруда катнашу тора. Б?екбритания — НАТОны? актив ??м даими ?гъзасы. Аны? базалары Вознесение утравында, Белиз, Бруней, Канада, Кипр, Диего-Гарсия, Алмания, Фолклен утраулары, Гибралтар, Кения ??м Катарда урнашкан.

Со?гы елларда Б?екбритания барлык х?рби низагларда бары тик коалициял?рд? ген? катнаша. Иск?рм? булып 2000 елдагы Сьерра-Леонага интервенция гына тора. Коалициял?рд? Британия Босния, Косово, ?фганстан, Гыйрак, Ливия низагларында катнашты. Б?екбритания (?зене? тарафыннан) ?зе ген? катнашкан со?гы сугыш — Фолкленд сугышы (1982 ел).

Икътисад

Англия Банкы

Т?п м?кал?: Б?екбритания икътисады

Б?екбританияне? икътисади системасы — ?лешч? контроль ителг?н базар икътисады. Базарны? валюта курслары м?гъл?матларына нигезл?неп, иктисади к?ч зурлыгы буенча Б?екбритания д?ньяда алтынчы урынга ия, Европада — икенче урынга (Алманияд?н со?). Лондон — р?сми булмаган д?нья икътисады бел?н идар? итк?н ?ч ш???рне? берсе (Нью-Йорк ??м Токио бел?н берр?тт?н).

Канцлер тарафыннан ?ит?кл?нг?н Патша Казнасы д??л?тне? финанс ??м икътисади с?яс?тен булдыру ?чен ?аваплы. Англия Банкы (илне? ?з?к банкы) милли акча бер?млеге — фунт стерлинглар чыгару ?чен ?аваплы.

Британияд? хезм?т к?рс?т? ?лк?се ТЭПны? якынча 73 %-ын т?шкил ит?. Ил икътисадыны? аерылгысыз ?лешен туризм бил?п тора. 2004 ел эченд? Б?екбритания 27 миллион туристны кабул итк?н. Бу к?рс?ткеч бел?н Б?екбритания д?ньяда алтынчы урында тора.

Д??л?тне? с?н?гать ?лешенд? и? м??имн?рне? булып автомобиль с?н?гате тора. Биред? 800 ме?н?н артык кеше эшли, ?леге сектор экспорт ?чен елына ￡26,6 миллиард тудыра. Авиация с?н?гате к?рс?ткечл?ре буенча д?ньяда тотрыклы р?вешт? икенче-?ченче урында тора.

2011 елда 18-24 яшьлек кешел?р арасында эшсезлек 20,3 %-ка кад?р к?т?релг?н. 2007—2008 елларда 13,5 миллион кеше (халыкны? 22 %-ы) факыйрьлек сызыгы артында яш?г?н.

Халык

Т?п м?кал?: Б?екбритания халкы

Ел	Халык саны
1900	&&&&&&&035405900.&&&&&035 405 900
1949	&&&&&&&050300000.&&&&&050 300 000
1959	&&&&&&&051900000.&&&&&051 900 000
1976	&&&&&&&055900000.&&&&&055 900 000
1998	&&&&&&&059100000.&&&&&059 100 000
2004	&&&&&&&059834900.&&&&&059 834 900
2005	&&&&&&&060441457.&&&&&060 441 457
2007	&&&&&&&060776238.&&&&&060 776 238
2009	&&&&&&&061634783.&&&&&061 634 783
2011	&&&&&&&063181775.&&&&&063 181 775

Б?екбританияд? халык, К?нбатыш Европаны? к?пчелек илл?ренд?ге кебек ?к, тыгыз урнашкан. Ш???рл?рене? к?бесе ди?гез буйларына урнашкан. Авыл халкы ?леше зур т?гел. Аны? т?п к?себе — терлекчелек, моны? ?чен табигый шартлар бик у?айлы. Биред? сыерны? с?т ??м ит токымнарын, ш???рг? якын яш??чел?р ду?гыз ??м йорт кошлары асрыйлар. Шотландия ??м Велс ?зл?рене? сарыклары бел?н дан тоталар.

?анис?п Британияд? ??р ун ел ?т?. 2001 ел ?анис?бе буенча Б?екбритания халкы саны 58 789 194 кеше т?шкил ит?. Бу к?рс?ткеч бел?н ул Европа Берлегенд? — ?ченче, д?ньяда 21 нче урында тора. 2011 ел халык санын алу вакытында илд? 63 181 775 кеше яши. Шулай ук м?гъл?матлар британ халкыны? картаюын к?рс?т?, пенсияд?ге кешел?р саны 16 яшьк? кад?р балалардан к?бр?к.

Халыкны? к?пчелеген инглизл?р т?шкил ит?.

М?д?ният

Дин

Б?екбританияне? ??р гражданы ?з динен тотарга хокуклы. Б?екбританияд? к?пчелек халык христианлык тарафдары (ил халкыны? 10-16 % ы рим католик чирк?ве в?киле, 25 млн кеше англикан чирк?ве в?киле, 1, 1 млн шотландлы пресвитериан дине тарафдары, Т?ньяк Ирландияне? ярты халкы протестантлык, яртысы католик диненд? ?. б.) Б?екбритания халкыны? 6,30 % ы (4 130 ме? кеше) — Ислам дине тарафдары (2020). Сикхлар 400 ме?—500 ме?, ?инд дине в?килл?ре ~800 ме?. Буддизм в?килл?рене? 750 монастыре гам?лд?. Илд? 300 ме? я??ди бар.

• Б?екбританияд? ислам
• Б?екбританияд? ?инд дине

Д??л?т гимны

English	Татарча (кириллица)	Tatar?a (latinitsa)
God save our gracious King! Long live our noble King! God save the King! Send him victorious, Happy and glorious, Long to reign over us: God save the King!	Алла, сакла аны, К?рекле патшаны, Алла, сакла! ?и??л?р б?л?к ит, Данлы, б?хетле ит, Хакимебез дип хакла, Алла, сакла!	Alla, saqla an?, Kürekle pat?an?, Alla, saqla! Ci?ül?r bül?k it, Danl?, b?xetle it, Xakimebez dip xaqla, Alla, saqla!

?д?бият

Т?п м?кал?: Б?екбритания ?д?бияты

Т?п м?кал?: Инглиз ?д?бияты

К?бесенч? Б?екбритания ?д?биятын инглиз ?д?бияты т?шкил ит?.

Чыганаклар

• Материклар ??м океаннар географиясе(?ле сылтама)

Сылтамалар

• Б?екбритания татарлары сайты 2013 елны? 25 июль к?ненд? архивланган.