2016年度游戏十强评选开启投票 选出你心中最爱的游戏

Япония

Байрак Илтамга
Шигарь	Endless discovery
Башкала	Токио
Халык саны	123 802 000 (1 октябрь 2024, Japan Resident Registry)
Нигезл?нг?н	3 май 1947
С?гать кушагы	япон стандарт вакыты, UTC+09:00
Р?сми тел	япон теле
География
М?йдан	377,972.28 км2
Координатлар	35°N 136°E
С?яс?т
Д??л?т башлыгы	Нарухито
Башлык исеме	Япония премьер-министры
Х?к?м?т башлыгы	Ёсихидэ Суга, Фумио Кисида
Динн?р	Щинто, Буддачылык, Христианлык
Икътисад
ТЭП	5 005 537 миллион US$ (2021), 4 231 141 миллион US$ (2022)
Акча бер?млеге	япон иенасы
Эшсезлек д?р???се	4% (2014)
Туу к?рс?ткече	1.38 (2021)
КП?И	0.925 (2021)
Яш?? озынлыгы	83.98488 ел (2016)
Пенсия яше	60 яшь
Джини коэффициенты	32.9 (2013)
Башка м?гъл?мат
Ярд?м телефоннары
Автомобил х?р?к?те ягы	сул
Челт?р к?ч?неше	100 вольт, 100 вольт
Телефон коды	+81
ISO 3166-1 коды	JP
ХОК коды	JPN
Интернет домены	.jp

百度 支付欺诈新型犯罪表现活跃昨天北京青年报记者从中国银联获悉，公安部、中国银联打击预防金融支付犯罪联合实验室在北京正式成立。

Япония, Япуния яки Жапон (яп. 日本 Ни?о?, Ниппо?, ?кояш чыга торган урын?), р?сми исеме Япония иле (яп. 日本国 ?Ни?о? коку?, ?Ниппо? коку? ) — К?нчыгыш Азияд? урнашкан утрау-д??л?т. Тын океанда, Япон ди?гезенн?н к?нчыгышта урнашкан. Охот ди?гезенн?н алып Тайваньг? кад?р территориял?рне ала.

Япония 6 852 утраудан торган Япон архипелагында урнаша. Д?рт эре утрау — Хонсю, Хоккайдо, Кюсю ??м Сикоку — архипелаг м?йданыны? 97 %ын алалар. К?пчелек утраулар таулы, шактыйлары вулканик. Японияне? и? югары ноктасы, Фудзи тавы — вулкан. Халык саны буенча (127 млн кеше) Япония д?ньяда унынчы урында. ?з эчен? башкаланы ??м тир? ягындагы префекториял?рне алучы Зур Токио д?ньядагы и? зур агломерацияне (30 млн кеше) т?зи.

Зур икътисадый м?мл?к?т буларак , Япония номиналь ТМП буенча д?ньяда икенче урынны ала. Япония д?ньяда экспорт буенча д?ртенче, ? импорт буенча алтынчы.

Япония — югары яш?? д?р???ле алдынгы ил (кеше потенциалы ?сеше индексы буенча унынчы). Японияд? и? озын гомерле кешел?р яшил?р, 2009 елда тормыш д?вамлыгы 82,12 яшь т?шкил ит? .

Япония Зур сигез ??м APEC илл?л?ре ?гъзалыгына кер?. Шулай ук ул БМО Иминлек Шурасыны? даими булмаган ?гъзасы. Япония р?сми р?вешт? сугышны игълан ит? хакыннан баш тартса да, аны? зур, заманча армиясе бар. Шул армия ?зен яклау ??м тынычлык операциял?ре максатында кулланыла.

Япония а?а каршы атом коралы кулланылган берд?нбер ил.

Исем

Татар исеме ?Япония? — экзоним, татар телен? ул рус теленн?н к?чк?н, ?з чиратында рус телен? ул алман (Japan) яки француз (Japon) телен?н к?чк?н булган .

Японнар ?зл?ре илл?рен ?Ниппо?? яки ?Ни?о?? дип атыйлар. Беренче вариант к?бр?к р?сми булып кулланылса, икенчесе гади с?йл?ш?д? кулланыла.

?Ни?о?? исемене? турыдан туры т?р?ем?се — ?Кояш ватаны?, бу исемне к?бесенч? ?Чыгучы Кояш иле? буларак т?р?ем? ит?л?р.

Тарих

Т?п м?кал?: Япония тарихы

?омон чоры керамикасы ?рн?ге

Азия бел?н с??д? ?чен кулланылган япон корабы.

Сацума н?селенн?н самурайлар.

Япония р?семн?ренд? голланд с??д?г?рл?ре

Коммодор Перри япон р?семн?ренд?

Токио биналары.

Нагасакины? атом бомбасына тотылуы.

Япон архипелагында беренче кешел?р 40 ме?ъеллыкларда (б. э. к.) яши башлыйлар. Бу япон палеолит дип аталган чор 12 ме?ъеллыкка (б. э. к.) кад?р д?вам итте. Борынгы Япония халкы к?бр?к ау ??м ?ыю бел?н ш?гыльл?нг?н, беренче хезм?т коралын таштан ясаганнар. Бу чорда керамик савыт-саба булмаган, шу?а к?р? бу периодны шулай ук керамикага кад?р чор буларак атыйлар. 12 000 елдан (б. э. к.) мезолитка ??м неолитка туры килг?н джомон чоры башлана. Шул чорны? и? зур ?зенч?лекл?ре — керамиканы куллану ??м Япон архипелагы формалашуы.

Якынча 500 елда (б. э. к.) Яйой чоры старт ала. Бу вакытта д?ге утырту башланды, тег? станогын куллану, металларны ?зл?штер?, диварлы ш???рл?рне т?з? башлана. Бу я?алыкларны Японияг? Кытай ??м Кореяд?н килг?н иммигрантлар керт?л?р.

Япон халкы беренче тапкыр Кытайны? тарихи хроникасында — Ханьшуда с?зг? алына. Кытайлар Японияне Ва ?ире дип атаганнар ??м ??ч патшалык тарихы? китабында алар турында байтак м?гъл?мат язалар. Шул чыганак буенча, ?ченче гасырда и? к?чле кен?злек Яматай кен?злеге була.

250 елда яйой чоры т?мамлана ??м Кофун чоры башлана. Шул период вакытында и? м??им вакыйгаларны? берсе — Ямато д??л?те барлыкка кил?. Кофун ?крен ген? 538 елда Асука чорына к?ч?. Аны? ?зенч?лекл?ре — Пекчедан килг?н буддизм таралышы, кытайлардагы сыман ?з?кл?штерелг?н д??л?т барлыкка кил?, ?ритсуре? исемле беренче кануннар ?ыентыгы барлыкка кил?. Шулай ук бу чорда япон м?д?нияты ?с?е тизл?н? башлый.

8 гасырда, Нара чорында беренче тапкыр, башкаласы ?ейджо-кеда булган, к?чле ?з?кл?рштерелг?н д??л?т барлыкка кил?. Шул чор тарихка кытайлаштыру ??м беренче тарихи хроникалар барлыкка кил?е бел?н керде.

784 елда Император Камму башкаланы Нарадан Нагаока-кека к?чер?, л?кин инде 794 елда ул х?зерге Киотога к?ч?. Шулай итеп Хейан чоры башлана, шул чор ?чен япон милли м?д?нияты ?сеше хас. Кана исемле ?лифбаны уйлап чыгару кытай теле урынына япон теленд? язу м?мкинчелеген бирде. Шул чорда ?д?бият та ?с? башлый: ?Кокинвакашу? шигъри ?с?р языла.

Япон феодализмы самурайлар — идар? итк?н х?рби класс — барлыкка кил? бел?н ?с? башлады. 1192 елда Минамото-но Йоритомо сёгун статусын алды. Бу ис? я?а, Камакура чоры башлануын а?лата. 1199 елда аны? ?леме бел?н фактик хакимлек ?оджо н?селен? к?ч?. 1274 ??м 1281 елларында Камакура Сёгунаты у?ышлы монголларга каршы сугышларда ?и?де. Шогунатны? р?сми дине буларак зен игълан ител?. Монголларны ?и??д?н со? япон х?рбил?ре ?з арада сугышларны башлап, Камакура режимын бетер?л?р.

1318 елда т?хетк? Годайго кил?, л?кин хакимлекне ?з кулында тота алмый. Аны? улы Ашикага Такау?и сёгун статусын ала ??м Японияд? 1392 елга кад?р к?р?шк?н ике император ??м сёгун системасы барлыкка кил?. 1467 елда зур граждан сугышы башлана. Шулай итеп смута вакыты — Сенгоку чоры башлана.

1543 елда Японияг? беренче тапкыр голланд с??д?г?рл?ре килеп ?ит?. Бу Япония ??м Европа илл?ре арасында с??д? ??м м?д?ни хезм?тт?шлекк? юл куйды. Европа технологиял?ре ярд?менд? Ода Нобунага к?пчелек даймёларны ?и?де ??м илне берл?штер? д?р???сен? ?итте. Аны? варисы Тойотоми ?идейоши 1590 елда илне берл?штереп бетерде.

17 гасырда Япония изоляция юлына баса.

1854 елда американ коммодор М?ттью Перри Японияне изоляция с?яс?тен туктатырга ?нди. Бакумацу чорында Япония бернич? тигез булмаган килеш?не имзалый ??м икътисадый в? с?яси кризиска эл?г?. 1868 елда булган граждан сугышы н?ти??сенд? сёгунат бетерелеп, ?з?кл?штерелг?н император идар?се астында булган д??л?т барлыкка килде. Шул вакытларда Япония д?нья м?мл?к?тен? ?йл?н?, к?п кен? территориял?рен ?зен? куша.

XX гасыр башында озак булмаган демократик Тайшо чоры милитаризм ??м экспансионизм вакыты бел?н алышынды. Беренче д?нья сугышында Япония Антанта ягында сугыша.

1937 елда Япония Кытайны? к?пчелек территориял?рен? кер? ??м япон-кытай сугышын башлый.

1937 елны? 8 августны — Японнар Пекинны басып ала.

• 1940 елны? 27 сентябрь — Алмания, Италия ??м Япония дуслык турында пактны имзалыйлар.

Моннан со? АКШ Японияг? икътисадый эмбаргоны белдер?. 1941 елны? 7 декабренд? Японияг? Перл-Харборга х???м ясый ??м АКШка сугыш игълан ит?. Бу АКШны Икенче д?нья сугышында катнашырга м??б?р ит?.

1945 елны? 8 августны — ССРБ Японияг? сугыш игълан ит?.

1945 елны? 6 ??м 9 август к?нн?ренд? булган Хиросима ??м Нагасакига каршы атом коралын кулланганнан со? Япония сугышта катнашуын туктату турындагы акт имзалый.

1947 елда Япония я?а пацифистик конституцияне кабул ит?. 1956 елда Япония БМОга кер?.

Д??л?ти-с?яси т?зелеш

Аки?ито ??м Мичико император гали??напл?ре

Япония — конституцион монархия. 1947 елны? 3 маенда гам?лг? керг?н Конституция буенча Япония императоры — ?д??л?т ??м халык берд?млеге символы?, б?тен карарларны министрлар кабинеты кабул ит?. Дипломатик очрашуларда император д??л?т башлыгы ролен ?ти. 1989 елдан Япония императоры — Аки?ито, аны? варисы принц Нарухито.

Х?к?м?т р?исе — Япония премьер-министры. Шушы урынга бер парламент в?килен император сайлый. Премьер-министр — министрлар кабинетын т?зи. 2009 елдан бу вазыйфаны ?т?г?н Юкио ?атояма халык арасында абруе т?ш? с?б?пле хакимиятт?н ?з тел?ге бел?н китк?ч, Япония парламенты хакимиятт?ге Демократик фиркане? я?а ?ит?кчесе Наото Канны я?а премьер-министр итеп сайлап куя. Л?кин 2011 ел вакыйгылары с?б?пле, ул да ышанычсызлык тудырып, вазифасыннан кит?. 2011 елны? 2 сентябренн?н Япония премьер-министры — Йоши?ико Нода.

Японияне? м?хк?м? системасы 4 д?р???д?н тора: Югары, апелляцион, т?п ??м дисциплинар м?хм?л?ре. Югары м?хк?м?, башка илл?рд?ге Конституцион м?хк?м?л?ре кебек ?к, Конституцияг? каршы килг?н нормаларны ?з к?ченн?н чыгарырга хокуклы. Югары м?хк?м? ?гъз?л?рен император х?к?м?т т?къдиме бел?н сайлый, башка м?хк?м? ?гъз?л?рен ис? Министрлар кабинеты билгели.

Парламент

Японияне? югары д??л?т хакимлеге органы ??м берд?нбер канун чыгару органы — парламент. Ул ике пулаттан (Ки??шчел?р ??м в?килл?р пулаталары) тора. В?килл?р пулаты ??р 4 ел сайланган 480 депутаттан, ки??шчел?р пулаты ис? ??р 6 ел сайланган 252 депутаттан тора. Японияд? 20 яшьт?н башлап сайлауларда ??ркем тавыш бирерг? хокуклы.

Японияд? ике т?п партия бар. 2009 елда Японияне? демократик партиясе парламентта либераль-демократик партияне ?и?еп, к?пчелек урынны алды.

Х?рби к?чл?р

Хюга — Япония х?рби к?чл?рене? вертолеты.

Япония Конституциясене? тугызынчы мадд?се Японияг? х?рби к?чл?рне тотырга ??м сугышларда катнашырга р?хс?т итми. Х?зерге Япония х?рби к?чл?ре иминлек к?чл?ре буларак атала ??м аларны? эшч?нлеге катгый контроль астында. Гад?тт?н тыш х?лл?р с?б?пле премьер-министр парламент ризалыгы бел?н кайбер х?рби к?чл?р бел?н идар? ит? ала. Экстремаль х?лл?рд? андый ризалык постфактум (ягъни х?лл?рд?н со?) алынырга м?мкин.

2006 елда коры ?ир х?рбил?ре саны 148 302 кеше булды, ди?гезд? ис? 44 528 кеше хезм?т итте. ?ава х?рби к?чл?ренд? ис? 45 913 кеше. 1992 елдан башлап, Япония х?рби к?чл?ре БМОны? тынычлык тарату операциял?ренд? катнаша.

Тышкы с?яс?т

Тояко, Хоккайдода ?тк?н 34 саммитта Зур сигезлек лидерлары.

Япония Америка Кушма Штатлары бел?н якын икътисадый ??м х?рби хезм?тт?шлект? тора. 1956 елдан башлап, Япония БМОга кер?, шулай ук ул БМО Иминлек шурасыны? даими булмаган ?гъзасы (2010 елга ул анда 19 ел). Зур сигез, Ун т?ркеме, АТЭС оешмалары ?гъзасы буларак, Япония актив р?вешт? халыкара килеш?л?рне т?з?д? катнаша.

Япония к?рше илл?р бел?н бернич? территориаль б?х?ст? катнаша. Р?сми Япония х?к?м?те позициясен? к?р?, Россия составына керг?н Курил утраулары Япония территориясен? кер?. Шул сорау аркасында Япония ??м Россия арасында тынычлык килеш?е ?аман имзаланмаган. Шулай ук Япония К?ньяк Корея территориясен? керг?н Лианкур утрауларын ?зенеке буларак саный. Японияг? керг?н Сенкаку утрауларын ис? Кытай ??м Тайвань ?з территориясе буларак д?ллил?рг? тели.

Д??л?т гимны

君が代

Р?сми текст:

君が代は 
千代に 
八千代に 
細石の 
巌となりて 
苔の生すまで

?ираганада язылышы:

きみがよは 
ちよに 
やちよに 
さざれいしの 
いわおとなりて 
こけのむすまで

Транскрипциясе:
KIMI GA YO
Kimi gayo wa
?iyo ni,
Ya?iyo ni
Sazare i?i-no,
Iwao to narite,
Koke-no musu made.
Т?р?ем?се:
Гали??нап хакимлеге
Ме? еллар сез т?хетт?;
Хаким булыгыз б?хетт? –
Вак ташлар
Кодр?тле тау–кыя булып китк?нче,
?сл?ренд? м?к ?ск?нче.

Географиясе

Т?п м?кал?: Япония географиясе

Японияг? космостан фотос?р?т.

Япония Азияне? Тын океан ярында урнашкан зур архипелагта урнаша. ??гърафи координаталарга к?р? Япония экватордан 36°ка т?ньякта ??м Гринвич меридианыннан 138°ка к?нчыгышта урнаша.

Архипелангны? и? зур утраулары: Хоккайдо, Хонсю, Сикоку ??м Кюсю. Шулай ук ил составына 6 848 кечкен? утрау кер?.

Япония якынча 377,9 ме? км2 (2006) м?йданын ала, алардан 364,4 ме? км2 коры ?ир т?шкил ит?. Япония ?з зурлыгы буенча Алмания, Малайзия, Я?а Зеландия ??м Б?екбританияд?н зуррак, ул Кореядан 1,7 тапкыр зуррак.

Административ-территориаль б?ленеш

Т?п м?кал?: Япония административ б?ленеше

Япония регионнары ??м префектуралары харитасы

Япония беренче чиратта 47 префектурага б?лен?. ??р префектура префект тарафыннан идар? ител? (Хоккайдо очрагында — губернатор бел?н). Аларны? ?з канун чыгару ??м административ аппаратлары бар. ?и?еллек ?чен префектуралар еш кына аерым административ бер?млек булмаган регионнарга берл?ш?л?р.

Т?б?нд? регионнарга берл?ш? буенча префектуралар исемлеге бирелг?н:

?оккайдо 1. ?оккайдо	То?оку 2. Аомори 3. Ивате 4. Мияги 5. Акита 6. Ямагата 7. Фукусима	Канто 8. Ибараки 9. Тотиги 10. Гумма 11. Сайтама 12. Тиба 13. Токио 14. Канагава	Тюбу 15. Ниигата 16. Тояма 17. Исикава 18. Фукуи 19. Яманаси 20. Нагано 21. Гифу 22. Сидзуока 23. Аити
Кансай 24. Миэ 25. Сига 26. Киото 27. Осака 28. ?ёго 29. Нара 30. Вакаяма	Тюгоку 31. Тоттори 32. Тимане 33. Окаяма 34. Хиросима 35. Ямагути	Сикоку 36. Токутима 37. Кагава 38. Э?име 39. Коти	Кюсю ??м Окинава 40. Фукуока 41. Сага 42. Нагасаки 43. Кумамото 44. Ойта 45. Миядзаки 46. Каготима 47. Окинава

?з чиратында префектуралар округларга, махсус ш???рл?рг? ??м уездларга б?лен?л?р.

Шулай ук илд? муниципаль д?р???сенд? булган административ бер?млекл?р бар. Бу — махсус районнар, ш???рл?р, авыллар ?. б.

Японияне? и? зур ш???рл?ре
	Ш???р	Префектура	Халык саны			Ш???р	Префектура	Халык саны
1	Токио	Токио	8 483 050	Токио Йокогама	8	Фукуока	Фукуока	1 450 149
2	Йокогама	Канагава	3 579 133		9	Кавасаки	Канагава	1 327 009
3	Осака	Осака	2 628 776		10	Сайтама	Сайтама	1 176 269
4	Нагоя	Аити	2 215 031		11	Хиросима	Хиросима	1 159 391
5	Саппоро	?оккайдо	1 880 875		12	Сендай	Мияги	1 028 214
6	Кобе	?ёго	1 525 389		13	Китакюсю	Фукуока	993 483
7	Киото	Киото	1 465 917		14	Тиба	Тиба	924 353
Чыганак: 2005 ел ?анис?бе

Халык

Т?п м?кал?: Япония халкы

Токио урамы

2009 елда Японияд? якынча 127,47 млн кеше яш?де. 2007 ел м?гъл?матларына караганда халыкны? 89,07 %-ы ш???рл?рд? яшил?р. Халыкны? 98 %ы – японнар. Милли азчылыкларны монда рюкюсцлар, кореялел?р, кытайлар, филиппиннар, япон бразилиял?р ??м япон перулылар т?шкил ит?. 2005 елда Японияд? якынча 1,56 млн кеше чит илл?рд?н килг?н. Японияд? и? озын гомер ит?чел?р яши. 2009 елда урта яш?? озынлыгы 82,12 яшьне т?шкил итте. Л?кин Японияд? и? зур т?ркем – 65 яшьне узган картлар. Бу к?п социаль проблемаларна тудыра.

Дин

Япония халкыны? абсолют к?пчелеге буддистлар (71,4 %) ??м синтоистлар (83,9 %). Азчылык христианнар, м?селманнар, б??аилар, ?инд дине в?килл?ре бар.

• Японияд? ислам
• Японияд? ?инд дине

Икътисад

Т?п м?кал?: Япония икътисады

Япония — д?ньяны? и? зур икътисадый м?мл?к?тл?рне? берсе. ТМП буенча Япония д?ньяда АКШнан со? икенче. ТМПны? д?ртт?н ?ч ?лешен хезм?т к?рс?т? секторы т?шкил ит?.

2016 елда экспорт буенча Японияне? т?п партнерлары АКШ (19 %), Кытай (17 %), К?ньяк Корея (6,7 %), ?о?ко? (4,8 %), Тайланд (4,2 %), Алмания (3,3 %), Сингапур (2,8 %), импорт буенча ис? — Кытай (26 %), АКШ (11 %), Австралия (4,7 %), К?ньяк К?рия (4,1 %), Алмания (3,7 %), Тайланд (3,5 %), Индонезия (3,0 %), Малайзия, Виетнам (икесе д? 2,8%) ??м БГ? (2,7%) булдылар.

Транспорт

Японияне? тиз й?р?че пуезы

Япония к?п акчаны юллар т?зелешен? тота. Т?п транспорт монда автомобилл?р. Японияд? сулъяк й?р? х?р?к?те.

Шулай ук Японияд? тимер юллар нык популяр. Монда ?иде т?п ширк?т бар. Якынча 250 тиз й?р?че пуез бар. Япон машинистлары ?з пунктуальлеге бел?н м?ш??р.

Шулай ук Японияд? 173 ?ава аланы бар. И? зур милли ?ава аланы — Халыкара Токио ?ава аланы.

Танылган ш?хесл?р

• Сэн Катаяма (яп. 片山 潜), Япония коммунистлар фиркасен? нигез салучы.

Сылтамалар

	Вики?ыентыктагы медиафайллар?

• Kunaicho.go.jp (яп.)(ингл.) — Япония императоры йорты р?сми сайты.
• Kantei.go.jp (яп.)(ингл.) — Япония премьер-министры р?сми сайты
• Сao.go.jp (яп.)(ингл.) — Япония министрлар кабинеты р?сми сайты.